3 maja 2019 roku o godz. 14.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się wykład „Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja na Śląsku Cieszyńskim do 1918 roku” wraz z prezentacją unikatowych zbiorów z zasobów biblioteki. Wśród nich, oprócz obiektów korespondujących z samą problematyką prelekcji, będzie można zobaczyć także egzemplarz Ustawy Rządowej 3 maja z okresu jej obowiązywania. Wykład i prezentację przeprowadzi Wojciech Święs.
Książnica Cieszyńska od 2012 roku konsekwentnie włącza się w miejskie obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, przygotowując każdorazowo wykład wraz z prezentacją obiektów ze swoich zbiorów. Do tej pory były to prelekcje poświęcone historii Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku w kontekście ogólnopolskim. W tym roku po raz pierwszy tematyka prezentacji koncentrować się będzie na Śląsku Cieszyńskim, konkretnie zaś na upamiętnianiu rocznicy uchwalenia pierwszej nowożytnej konstytucji w Europie na naszym terenie do roku 1918. Temat do tej pory nie był przedmiotem głębszych dociekań historyków. Okazuje się natomiast, że dla ówczesnych – poczuwających się do polskości – Cieszyniaków było to najważniejsze święto narodowe, obchodzone uroczyście nie tylko w samym Cieszynie, ale w wielu miejscowościach, zwłaszcza na obszarze dzisiejszego Zaolzia.
Początki kultywowania na Śląsku Cieszyńskim rocznicy Konstytucji 3 maja sięgają prawdopodobnie końca lat osiemdziesiątych XIX wieku, choć już wcześniej „Gwiazdka Cieszyńska” obszernie relacjonowała takie obchody w innych dzielnicach Polski (zwłaszcza w zaborze austriackim). Formę uroczystości zdefiniowała na wiele lat utworzona przez Pawła Stalmacha Czytelnia Ludowa, która jako pierwsza polska organizacja zainteresowała się tym tematem w ujęciu praktycznym. W podobnym czasie Ustawa Rządowa weszła w poczet tematów stanowiących przedmiot zainteresowania tajnej polskiej organizacji młodzieżowej „Jedność”, działającej w niemieckim gimnazjum w Cieszynie (a z czasem i w innych niemieckich szkołach regionu). Dzięki zachowanym w Książnicy Cieszyńskiej księgom protokołów można dowiedzieć się jak, oczywiście w pełnej konspiracji, świętowali kolejne rocznice konstytucji polscy uczniowie niemieckich cieszyńskich szkół. Wzrost zainteresowania Ustawą Rządową nastąpił w pierwszych latach wieku XX, kiedy to okolicznościowe spotkania jej poświęcone zaczęły być organizowane w wielu miejscowościach regionu. Oprócz Cieszyna prym dzierżyły tu Bogumin, Morawska i Polska Ostrawa oraz Dziedzice. Skromniejsze uroczystości urządzano w wielu mniejszych miejscowościach, lecz głównie na dzisiejszym Zaolziu. Wśród zaangażowanych w obchody organizacji wyróżniały się zwłaszcza Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” oraz Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego i Towarzystwo Szkoły Ludowej, które z okazji rocznicy – wzorem innych polskich dzielnic – urządzały dodatkowo kwestę „Na dar narodowy 3 maja”. Konstytucją interesowali się również cieszyńscy socjaliści. Ich lider Tadeusz Reger włączył do swoich zbiorów wiele okolicznościowych pamiątek i wydawnictw związanych z Ustawą Rządową (pochodzących jednak spoza regionu). W jednym z nich podopisywał nawet obszerne komentarze na marginesach (ich treść będzie można poznać w czasie prelekcji). Rosnącej popularności obchodów 3 maja towarzyszyło nasilanie się protestów cieszyńskich Niemców, którzy niejednokrotnie – mniej lub bardziej legalnymi sposobami – próbowali ograniczać polskie uroczystości.
Wykład ilustrowany będzie prezentacją multimedialną oraz pokazem obiektów ze zbiorów biblioteki. Oprócz korespondujących z jego tematyką książek, broszurek i czasopism, ikonografii czy ksiąg protokołów „Jedności” tradycyjnie będzie można zobaczyć również egzemplarz Ustawy Rządowej 3 maja 1791 roku z okresu jej obowiązywania. Przewidziany czas trwania prelekcji: 45 minut.
Wojciech Święs
