„Z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie: poezja i dobroć… i nic…” – w dwustulecie urodzin Cypriana Kamila Norwida (1821-1883)

Cyprian Kamil Norwid urodził się w 24 września 1821 r. w miejscowości Laskowo-Głuchy na Mazowszu. Jego rodzice: Jan Norwid i Ludwika z domu Zdzieborska wywodzili się z rodzin szlacheckich. Wcześnie osierocony przez rodziców młodość spędził w Warszawie, gdzie uczęszczał do gimnazjum, a następnie podjął naukę w prywatnej szkole malarskiej. Jego wyjazd do Drezna w roku 1842, aby doskonalić sztukę rzeźbiarską, stał się początkiem dożywotniej emigracji.

Norwid zwiedził Włochy, Niemcy i Belgię, a w 1849 r. osiadł w Paryżu, gdzie spotkał m.in. Fryderyka Chopina i Juliusza Słowackiego. Tworzył dzieła literackie, malarskie i rysunkowe. Jednak jego prace nie cieszyły się uznaniem. Coraz gorsza sytuacja materialna zmusiła go do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych, gdzie otrzymał posadę w pracowni graficznej. Po powrocie coraz bardziej podupada na zdrowiu, doskwiera mu bieda i samotność. To wszystko powoduje, że w 1877 r. zostaje umieszczony w Zakładzie św. Kazimierza na obrzeżach Paryża. Tam też umiera 23.05.1883 r. Pogrzeb odbył się na cmentarzu w Ivry. 5 lat później przeniesiono go do Montmorency i pochowano w zbiorowej mogile.

W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znajduje się bardzo rzadki egzemplarz pierwszego i jedynego za jego życia wydania utworów poety. Norwid nie miał szczęścia do polskich wydawców, którzy według niego lekceważyli jego twórczość. Dlatego też pod koniec stycznia 1862 r. zwrócił się do oficyny wydawniczej Brockhausa w Lipsku z propozycją wydania jego dramatu pt.: „Krakus”.

Lipska księgarnia i wydawnictwo F. A. Brockhausa została założona w 1805 r. Od 1849 r. kierował nią z powodzeniem Henryk Brockhaus (1804-1874). Od 1860 wydawnictwo rozpoczęło wydawanie serii „bibliotek” różnojęzycznych autorów, m.in. Bibliotekę Pisarzy Polskich.

W lutym roku 1862 nieoczekiwanie dla samego poety zaproponowano mu wydanie jednego tomu jego dzieł wybranych. Mimo dość niskiego honorarium autorskiego (500 franków) z radością przyjął propozycję, ponieważ był w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Dzieło ukazało się w Lipsku w 1863 r. i nosiło tytuł: „Poezye Cypriana Norwida”, pierwsze wydanie zbiorowe. Ukazało się w serii „Biblioteka Pisarzy Polskich”, t. 21 w nakładzie 2000 egzemplarzy. Zbiór objął m.in. pierwodruki kilku poematów, rozprawę o sztuce oraz kilkanaście utworów lirycznych.

Niestety, przez współczesnych nie został dobrze przyjęty. W opinii czytelników i krytyków literackich Norwid uchodził za „ciemnego poetę i dziwaka”. Wybuch powstania styczniowego sprawił, że dzieło przeszło bez większego odzewu i nie doczekało się żadnej recenzji.

Egzemplarz pierwodruku znajdującego się w zbiorach Książnicy ma interesującą proweniencję. W 1868 r. absolwent Uniwersytetu w Zurychu Franciszek Żytyński przekazał go do Biblioteki Towarzystwa Naukowego Polskiego w Zurychu (założonego w 1865 r. i skupiającego głównie byłych powstańców styczniowych). Dedykacja brzmi: „Do biblioteki Polskiej, obecnie zostającej w Zürichu, ofiaruje Franciszek Żytyński. Zürich d. 31. Paździer. 1868”.

Reprint wydania z 1863 r. ukazał się w 1981 r. we Wrocławiu nakładem Ossolineum i z posłowiem badacza literatury polskiej Bogdana Zakrzewskiego (1916-2011).

Ciekawym dziełem poety był wydany w Paryżu w 1861 r. cykl wykładów o poezji, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Słowackiego, które Norwid wygłosił w 1860 r. w Czytelni Polskiej.

I jeszcze jedno znaczące wydanie jego dzieł. To „Vade-mecum” – zbiór utworów powstałych w latach 1865-1866. Autor przedstawia w nich program odnowy poezji polskiej. Jego pierwsze wydanie ukazało się po raz pierwszy dopiero w 1947 r., w zbiorach Książnicy znajduje się wydanie 3. z 1984 r.

Twórczość Norwida na nowo „odkrył” krytyk literacki Zenon Przesmycki (1861-1944), który w latach 1898-1900 będąc w Paryżu wszedł w posiadanie rękopiśmiennej spuścizny poety. Po powrocie do kraju przez kilka lat publikował ją w czasopiśmie „Chimera”. Przełomem stał się wydany w 1905 r. osobny „norwidowski” tom, który niejako wskrzesił literacko poetę i nadał mu należne miejsce w literaturze europejskiej.

Dzisiaj obok Mickiewicza i Słowackiego uważany jest za patrona nowoczesnej poezji polskiej, a jego dwusetną rocznicę urodzin uhonorowano m.in. ogłoszeniem roku 2021 – Rokiem Norwida.

Oprac: Halina Morawiec