Tadeusz Reger w życiu prywatnym i publicznym

W czwartek dnia 9 czerwca 2022 r. o godz. 14.00 w galerii Książnicy Cieszyńskiej przy ul. Menniczej 46 nastąpi otwarcie wystawy „Tadeusz Reger w życiu prywatnym i publicznym”. Ekspozycja zorganizowana została w odpowiedzi na przypadającą w roku bieżącym 150 rocznicę urodzin Tadeusza Regera i stanowi próbę syntetycznej ilustracji najważniejszych wątków z jego życia zarówno osobistego jak i publicznego.

 

Tadeusz Reger nazywany często „obrońcą ludu pracującego”, mimo iż nie pochodził ze Śląska Cieszyńskiego, związał się z tym regionem na niemalże pół wieku. Niegdyś doskonale znany, jednocześnie poważany jak i budzący kontrowersje, zdaje się być dla współczesnych cieszyniaków postacią zapomnianą, a przecież począwszy od 1894 r. szerzył idee socjaldemokratyczne wśród robotników Śląska Cieszyńskiego, stworzył szerokie zaplecze partyjne redagując pierwsze na tym terenie czasopismo robotnicze „Równość”, a następnie „Robotnika Śląskiego”, zaangażowany był w najbardziej znaczące kwestie robotnicze tj. równouprawnienie polityczne, poprawę bytu socjalnego, robotniczą edukację. Jako żarliwy patriota, dział na rzecz uświadomienia narodowego mas robotniczych na Śląsku Cieszyńskim. Reger był jedną z tych postaci ruchu socjalistycznego, dzięki którym robotnicy Śląska Cieszyńskiego poczuli się związani z polskością. Cytując wspomnienia jednego z anonimowych robotników – „Tow. Reger, on pierwszy śmiało możemy rzec, otwarł nam oczy, nauczył nas najpierw, że jesteśmy ludźmi […], a potem powiedział nam także, że jesteśmy Polakami […]”. Niedoceniona wydaje się być rola Tadeusza Regera jako twórcy ruchu niepodległościowego na Śląsku Cieszyńskim. Reger jednoznacznie opowiadał się za zintegrowaniem ziem Śląska Cieszyńskiego z niepodległą Polską. Pragnienie to wyartykułował wyraźnie podczas uroczystości odbywających się na cieszyńskim rynku w 1914 r., z okazji wymarszu Legionu Śląskiego. Reger jako jedyny spośród wszystkich przemawiających tam osobistości nie opowiedział się, zgodnie z zasadami ówczesnej poprawności politycznej, za wiernością monarchii austro-węgierskiej, lecz dobitnie wskazał cel śląskim legionistom – „Zdobądźcie wolną, niepodległą Polskę ludową. Precz z caratem! Niech żyje Polska! […]”. Tadeusz Reger znany był powszechnie jako działacz robotniczy, dla którego agitacja polityczna była jednym z głównych zadań jego życia oraz jako patriota, dla którego Polska była „synonimem konieczności ofiar bez granic”.

Wystawę zorganizowano w oparciu o zgromadzoną w Książnicy Cieszyńskiej Bibliotekę Tadeusza Regera. Zbiór podzielony został na księgozbiór oraz materiały archiwalne, zwane Tekami Regera. Księgozbiór liczy w sumie 7 000 woluminów i obejmuje głównie dzieła z zakresu historii, prawa, socjologii, przyrody oraz silesiaca. Materiały archiwalne z kolei liczą ogółem ok. 5500 jednostek ewidencyjnych, które to związane są bezpośrednio z osobą Tadeusza Regera, bądź też z osobami lub instytucjami z którymi współdziałał. W ramach trzeciej części projektu „Digitalizacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, w 2015 r. zeskanowano 5563 jednostki wchodzące w skład spuścizny Tadeusza Regera, których skany oraz opisy katalogowe znajdują się w profilu Książnicy Cieszyńskiej na stronie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.

Celem wystawy jest przypomnienie sylwetki Tadeusza Regera, postaci istotnej z punktu widzenia tutejszego ruchu socjalistycznego i narodowego przez pryzmat obiektów reprezentatywnych dla całości spuścizny oraz księgozbioru. Działalność Tadeusza Regera ujęta została w kilkanaście wątków tematycznych, które ilustrują główne obszary jego działań. Tadeusz Reger został przedstawiony zatem jako działacz socjalistyczny, narodowy, kulturalno-oświatowy, a także legionista, parlamentarzysta, publicysta oraz redaktor.

Tadeusz Reger był nie tylko powszechnie rozpoznawaną osobą publiczną. Prywatnie pełnił rolę męża, ojca oraz przyjaciela. Na całokształt życia człowieka składają się zarówno wątki działalności publicznej, jak i osobiste. Tworząc wystawę o Tadeuszu Regerze, nie sposób było pominąć informacji o jego zainteresowaniach, rodzinie, przyjaciołach czy też osobistych dramatach. Wystawa podzielona została na dwie części. Pierwsza z nich, to życiorys polityczny, druga zaś, prywatny. Życie publiczne Regera zajmuje zdecydowanie większą część wystawy, nie można bowiem inaczej mówić o człowieku, którego biografia w tak wyraźny sposób była uwikłana politycznie.

Wśród prezentowanych obiektów na pierwszy plan wysuwają się materiały archiwalne związane z ze studiami farmaceutycznymi Tadeusza Regera w Krakowie. Są wśród nich zapiski ze studiów na farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego, skąd za działalność socjalistyczną został na trzy miesiące relegowany. Na ten interesujący materiał składają się dwa zeszyty oprawne w półpłótno zapisane dwustronnie, z jednej strony znalazły się receptury ponad 100 leków, z drugiej natomiast notatki dotyczące nazewnictwa oraz „Farmakopea” obejmująca 383 substancje. Działalność socjalistyczna Regera została zilustrowana materiałem opisującym jego zaangażowanie na rzecz poprawy położenia socjalnego robotników, budowy ruchu spółdzielczego oraz przez pryzmat aktywności publicystycznej. W tej części wystawy pokazano m.in. pierwsze robotnicze czasopismo na Śląsku Cieszyńskim redagowane przez Tadeusza Regera pt., „Równość”, czy też późniejszego „Robotnika Śląskiego”, a także statut pierwszego w Cieszynie, współzałożonego przez Regera „Robotniczego Stowarzyszenia Spożywczego i Oszczędnościowego „Naprzód”.  Udział Regera w ruchu narodowym widać doskonale przez pryzmat walki o polskie szkolnictwo na Śląsku Cieszyńskim, w tym m.in. o szkołę w Polskiej Ostrawie, aktywny udział w Radzie Państwa, gdzie zajmował się sprawami górników i robotników, opowiadając się przeciwko tendencjom autonomizacyjnym czeskich socjalistów. W licznie zachowanych notatkach osobistych, w tym z posiedzeń parlamentu wiedeńskiego, podróży na Zachód, okresu przygotowawczego do plebiscytu czy też z posiedzeń Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, w której zasiadał jako jeden z prezydentów, bardzo jasno stawiał sprawę polskości Śląska Cieszyńskiego. Na wystawie zaprezentowany zostanie bogaty materiał z podróży Tadeusza Regera do Paryża oraz Wielkiej Brytanii (w tym notatki, korespondencja, rachunki z podróży), gdzie wspólnie z Henrykiem Libermanem przekonywał Zachód do polskich racji. Tadeusz Reger był nie tylko posłem do Rady Państwa, czy na Sejm RP. Zasiadał on także władzach miejskich miasta Cieszyna tj. Wydział Gminny, Rada Gminna oraz w tutejszej Kasie Chorych. Na wystawie będzie można zobaczyć dokumentację z wyborów do wszystkich wymienionych instytucji oraz prześledzić jego działalność społeczną oraz narodową prowadzoną na ich niwie. Kolejne obiekty będą pokazywały jego działalność we współtworzonych przezeń towarzystwach tj. „Siła” oraz „Strzelec”, które stały się zapleczem dla sformowanego w 1914 r. Legionu Śląskiego. Życie prywatne Tadeusza Regera zostanie zilustrowane materiałem archiwalnym charakteryzującym jego relacje rodzinne oraz koleżeńskie m.in z Ryszardem Kunickim oraz Kornelem Filipowiczem. Zaprezentowane zostaną maszynopisy oraz eseje z zakresu jego szerokich zainteresowań historią naturalną, dziejami ludzkości począwszy od czasów prehistorycznych, kulturą Chin oraz Japonii. Materiał ten dowodzić ma, iż mimo bardzo intensywnej działalności społeczno-politycznej, Tadeusz Reger był także ciekawym świata humanistą.