Bogate zbiory Książnicy Cieszyńskiej bardzo często stanowią przedmiot badań prowadzonych przez specjalistów różnych dziedzin wiedzy, zwłaszcza historyków Śląska i Śląska Cieszyńskiego, bibliologów, literaturoznawców czy muzykologów. Wyniki prowadzonych przez nich kwerend w postaci publikacji naukowych trafiają później do zbiorów Książnicy i są udostępniane w czytelni ogólnej i czytelni zbiorów specjalnych. Jedną z takich prac naukowych jest publikacja pt. „Literatura polska w obiegu społecznym na Śląsku od XVI do XVIII wieku”, która ukazała się w wydawnictwie Collegium Columbianum w Krakowie w 2021 roku, w ramach serii „Biblioteka Tradycji”. Dzieło powstało na podstawie zbiorów przechowywanych wielu śląskich bibliotekach, wśród których znaczny udział miały zbiory pochodzące z cieszyńskich bibliotek zabytkowych, takich jak Książnica Cieszyńska, Biblioteka i Archiwum im. B. R. Tschammera, Biblioteka Muzeum Śląska Cieszyńskiego oraz Archiwum i Biblioteka Konwentu Braci Miłosiernych.
Choć autor książki – Karol Głombiowski (1913-1986) – nazywany twórcą polskiej szkoły bibliologicznej, poświęcił na jej napisanie większą część swojego życia, praca ukazała się drukiem dopiero trzydzieści pięć lat po jego śmierci. Jej redakcją i przygotowaniem do druku zajęła się jego córka, Zofia Głombiowska – filolog, profesor nauk humanistycznych, do 2015 roku kierownik Katedry Filologii Klasycznej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego, specjalizująca się w zakresie filologii klasycznej, literatury staropolskiej i neolatynistyki. Natomiast autor omawianego dzieła był z zawodu filologiem klasycznym. Po ukończeniu Gimnazjum Klasycznego w Wejherowie i filologii klasycznej na Uniwersytecie Warszawskim pracował od 1938 roku jako nauczyciel języka łacińskiego w szkołach średnich. Działalność tę kontynuował także podczas okupacji, organizując tajne gimnazjum i liceum w Modliborzycach, a także po zakończeniu wojny w latach 1945-1948. Następnie z powodów politycznych został zmuszony do rezygnacji z zawodu nauczyciela i na początku 1949 roku podjął pracę bibliotekarza w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, gdzie w latach 1952-1956 pełnił funkcję kierownika Oddziału Starych Druków, prowadząc szeroko zakrojone badania nad historią książki i recepcją literatury na Śląsku. Ich wynikiem było uzyskanie stopnia doktora w 1952 roku na Uniwersytecie Łódzkim na podstawie rozprawy pt. „Biblioteka franciszkanów w Nysie w świetle inwentarza z roku 1678”. W latach 1956-1969 był kierownikiem Katedry Bibliotekoznawstwa na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Dwa lata po objęciu tej funkcji otrzymał stanowisko docenta, a w 1966 roku tytuł profesora nadzwyczajnego. Cztery lata później został redaktorem naczelnym czasopisma „Studia o Książce”, którym kierował aż do śmierci. W 1971 roku, po usunięciu na skutek tzw. wydarzeń marcowych ze stanowiska kierownika Katedry Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, rozpoczął organizowanie w Gdańsku magisterskich studiów bibliotekoznawczych, a dwa lata później stanął na czele powołanego przez siebie Zakładu Nauki o Książce przy Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Funkcję tę pełnił do 1986 roku. Kierował też Studium Doktoranckim Filologii Polskiej (1972-1975) i Studium Podyplomowym Bibliotekoznawstwa (1975-1983).
Karol Głombiowski brał udział w wielu konferencjach naukowych w kraju i za granicą, jest też autorem wielu publikacji z zakresu teorii książki i nauki o książce, w których głównym badawczym aspektem jest rola książki w życiu zbiorowym oraz społeczna funkcja książki. Jedną z nich jest właśnie „Literatura polska w obiegu społecznym na Śląsku od XVI do XVIII wieku” omawiająca historię rozpowszechniania polskiej literatury na Śląsku. Jej głównym celem było udzielenie odpowiedzi na pytanie kto, kiedy i dlaczego z takiej literatury korzystał oraz w jaki sposób wchodził w jej posiadanie. Użyte tu pojęcie „literatura polska” oznacza nie tylko książki powstałe na terenie ziem dawnej Rzeczypospolitej, ale także książki wydrukowane na Śląsku, które wiążą się z Polską poprzez język polski, temat, dedykację, albo stanowią przedruki, przeróbki czy tłumaczenia edycji polskich, a także książki o Polsce napisane przez autorów obcych. Karol Głombiowski podzielił swoją pracę na dwa tomy. W pierwszym, przedstawiającym funkcjonującą na Śląsku literaturę polską w języku łacińskim i w językach obcych, opisał między innymi polską książkę geograficzną, dzieła dotyczące historii Polski, literaturę polityczną, dzieła z zakresu nauki o państwie i prawie, jak również literaturę religijną wraz z księgami liturgicznymi, kazaniami, agendami i dzieła polemicznymi okresu reformacji i kontrreformacji. Nie zabrakło tu również dzieł z zakresu filozofii, filologii, pedagogiki, nauk medycznych, matematyczno-przyrodniczych i technicznych. W ostatnim rozdziale pierwszego tomu Karol Głombiowski przedstawił również zagadnienia związane z udziałem Śląska w polskim życiu literackim.
Z kolei w drugim tomie Karol Głombiowski zaprezentował literaturę napisaną w języku polskim. Wyróżnił w niej pięć części omawiających książki z dziedziny państwa i prawa, polityki i historii, literatury pięknej, a także podręczniki do nauki języka polskiego, literaturę popularną, użytkową i młodzieżową oraz literaturę religijną. W każdej z nich znaleźć można liczne przykłady dzieł pochodzących ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej. W części zawierającej omówienie prac z teorii polityki wymienia egzemplarz „Polityki” Arystotelesa pochodzący z księgozbioru Czytelni Ludowej w Cieszynie, który zawiera dedykację jej tłumacza, Sebastiana Petrycego, dla księcia cieszyńskiego Adama Wacława, a także dwa egzemplarze „Kroniki polskiej” Marcina Bielskiego. Pierwszy z nich należał w 1778 roku do Henryka Ferdynanda Brauna, proboszcza i archiprezbitera strumieńskiego, drugi posiadał w 1658 roku Krzysztof Bernard Skrbeński, szlachcic z Hrzisztie na Śląsku Cieszyńskim. Egzemplarz ten trafił na Śląsk Cieszyński bardzo okrężną drogą – poprzez księgozbiór Ignacego Bagieńskiego z Odessy. Zbiory Książnicy Cieszyńskiej wzmiankowane są również w części poświęconej podręcznikom do nauki języka polskiego, dokąd trafił pochodzący z księgozbioru Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego podręcznik pt. „Manualik do nauczenia się polskiego języka” (Wrocław, 1795) napisany przez Stanisława Stawskiego, nauczyciela języka polskiego we Wrocławiu. Z tego samego księgozbioru pochodzi również dzieło Jakuba Kazimierza Haura pt. „Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey” (Kraków, 1693) wymieniony w części poświęconej literaturze popularnej, użytkowej i młodzieżowej. Z innych księgozbiorów zawierających dzieła polskie wzmiankowane w tej publikacji należy też wspomnieć księgozbiór Leopolda Jana Szersznika, w którym zachował się jedyny w Polsce egzemplarz pierwszego wydania polskiego przekładu agendy ewangelickiej księstwa oleśnickiego Melchiora Eckharta przetłumaczonego na język polski przez archidiakona oleśnickiego Jerzego Bocka („Ajenda abo Porządek Kościołow Ewanjelickich księstwa oleśnickiego”, Oleśnica 1668).
Tak pokaźna liczba książek polskich należących zarówno do księgozbiorów historycznych, które znajdują się obecnie w Książnicy Cieszyńskiej, jak i do pozostałych cieszyńskich bibliotek zabytkowych wyszczególnionych przez K. Głombiowskiego w niniejszej publikacji, potwierdza trwałą, wielowiekową obecność języka polskiego na terenie Śląska Cieszyńskiego, a co więcej, dowodzi wielkiej wartości przechowywanego w Książnicy Cieszyńskiej dziedzictwa piśmienniczego.
Jolanta Sztuchlik
