Książnica Cieszyńska zaprasza na prezentację zatytułowaną „Tajemnice XIX-wiecznego projektu Pałacu Saskiego w Warszawie”, która odbędzie się w dniu 25 lutego o godz. 17.00 w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej”. Spotkanie zostanie poświęcone omówieniu prac konserwatorskich i restauratorskich, jakim dokument został poddany. Mulitimedialną prezentację przedstawi Łucja Brzeżycka, kierownik Działu Ochrony i Konserwacji Zbiorów Książnicy Cieszyńskiej. O historii pałacu opowie Maria Wardzyńska z warszawskiego Stowarzyszenia Saski 2018, które stawia sobie za cel doprowadzenie do odbudowy Pałacu Saskiego, a tym samym restytucji zachodniej pierzei placu Piłsudskiego. Wydarzeniu patronuje senator RP Tadeusz Kopeć.
Pałac Saski znajdował się w Warszawie przy dzisiejszym placu marszałka Józefa Piłsudskiego. Jego początki sięgają roku 1661, kiedy to podskarbi wielki koronny Jan Andrzej Morsztyn rozpoczął budowę piętrowego, barokowego pałacu z czterema wieżami. Pół wieku później, w 1713 r., pałac kupił król Polski, August II Mocny. Rezydencję odziedziczył syn króla – August III Sas i wówczas pałac przeszedł gruntowną przebudowę. Zmieniło się również jego otoczenie. Powstał Ogród Saski, a rozbudowany gmach stał się rezydencją królewską w europejskim stylu. Wraz z Ogrodem Saskim stanowił centralny element barokowego założenia urbanistycznego XVIII-wiecznej Warszawy zwanego Osią Saską.
Po śmierci Augusta III w 1763 r. pałac utracił status rezydencji królewskiej i przez następne dziesięciolecia stopniowo tracił swój blask. W 1837 r. podupadły gmach nabył rosyjski kupiec Iwan Skwarcow, który postanowił o jego przebudowie. Powstała wówczas budowla w klasycystycznym stylu, która w takim kształcie przetrwała do momentu jej zniszczenia w 1944 r.
W 1864 r. nowym właścicielem pałacu stało się wojsko i odtąd to wojsko – najpierw carskie, a potem polskie i niemieckie – było gospodarzem budynku. W dwudziestoleciu międzywojennym w Pałacu Saskim mieścił się Sztab Generalny Wojska Polskiego, z kolei jesienią 1939 r. gmach przejęły niemieckie władze okupacyjne. W momencie wybuchu powstania warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r., niemiecka dzielnica rządowa wokół placu Piłsudskiego została odcięta przez oddziały powstańcze. Dopiero niemiecka odsiecz z Woli, która ruszyła 5 sierpnia wzdłuż ulic Wolskiej i Chłodnej, odblokowała okrążone oddziały. Ostatecznie Pałac Saski wraz z pl. Piłsudskiego pozostał w rękach Niemców do końca powstania, a okupanci wysadzili go w powietrze w dniach 27–29 grudnia 1944 r. Zachował się jedynie środkowy fragment kolumnady pałacowej mieszczący Grób Nieznanego Żołnierza.
Obecnie toczy się poważna dyskusja nad odbudową warszawskiego Pałacu Saskiego. W lipcu 2021 r. prezydent RP Andrzej Duda przesłał do Sejmu projekt ustawy o odbudowie tego gmachu, natomiast w grudniu powołano do życia spółkę, która ma się zająć realizacją tej inwestycji. Tymczasem w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej spoczywa nieznany, XIX wieczny projekt fasady Pałacu Saskiego. Zachowany nad Olzą dokument przedstawia ciąg budynków z bramą przejazdową w środku i pomnikiem w stylu klasycystycznym. Pochodzi prawdopodobnie z połowy XIX wieku i wiąże się z konkursem na przebudowę gmachu ogłoszonym przez Iwana Skwarcowa. Rysunek wykonany na grubym kartonie o nierównej, bruzdowatej powierzchni przez lata przechowywany był w postaci zrolowanej, dlatego do naszych czasów przetrwał w złej kondycji. Z tego powodu przeszedł gruntowną konserwację. Specjalistki w Książnicy Cieszyńskiej oczyściły go, uzupełniając ubytki. Papier odkwaszono i wzmocniono. Dodatkowo naklejono obiekt na nowe, mocne podłoże, a także scalono kolorystycznie.
O podjętych zabiegach konserwatorskich opowie w ramach cyklu „Cymelia i osobliwości ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej” Łucja Brzeżycka, kierownik Działu Ochrony i Konserwacji Zbiorów Książnicy Cieszyńskiej. Natomiast Maria Wardzyńska ze Stowarzyszenia Saski 2018 oceni wartość zachowanego w Cieszynie dokumentu. Przedstawi również historię Pałacu Saskiego, współczesne koncepcje jego odbudowy, a także szanse na realizację tej inwestycji. Prezentacja zatytułowana „Tajemnice XIX-wiecznego projektu Pałacu Saskiego w Warszawie” odbędzie się w obowiązującym nadal rygorze sanitarnym w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej przy ul. Menniczej 46 w piątek, 25 lutego o godz. 17.00. Wstęp wolny.
